Ik denk terug aan de eerste keer dat ik bij Jim en Nancy in Alkmaar op bezoek kwam. Het was op een mooie avond in maart 2017. Samen met Frits en Daan was ik uitgenodigd om te komen eten. Ik zie ons nog zitten aan de gezellige, ronde eettafel bij het raam, omgeven door boeken, foto’s en iconen. In een hartelijke, rustige en ontspannen sfeer aten we samen, al pratend over allerlei uiteenlopende onderwerpen. We gingen met een paar boeken weer naar huis, want bij Nancy en Jim komen boeken snel ter sprake en zijn ze snel weggegeven.
Dit was kort nadat het stel bij ons op bezoek was geweest voor een filmavond en nabespreking. We keken de film Hit & Stay uit 2013 over de eerste acties in de VS tegen de Vietnamoorlog waarbij oproepkaarten voor militaire dienst werden verbrand en hoe dit leidde tot meer acties en ook de deelname van Jim aan zo’n actie. Jim vertelde hierna op rustige toon, met veel droge humor, over de voorbereidingen van de actie, de uitvoering en gevolgen ervan. Alsof het een paar maanden geleden was gebeurd in plaats van tientallen jaren terug. In zijn verhalen kwamen de namen langs van Dorothy Day, Thomas Merton en Thich Nhat Hanh, die hij allemaal persoonlijk kende.
Harten bereiken
Het besef dat we een bijzondere figuur uit de vredes- en Catholic Workerbeweging zo vlakbij hadden wonen, daalde bij mij maar langzaam in. In 2018 ging ik bij Jim langs voor een interview voor ‘n Korrel Zout, nadat ik geïnspireerd raakte door zijn boek The Ladder of the Beatitudes. Het werd een gesprek dat ik niet snel zal vergeten. Jim vormde met zijn verhalen en inzichten mede mijn ideeën over activisme. Hij benadrukte het belang van creativiteit in acties en compleet ongewapend zijn, zodat we niemand in de verdediging duwen maar harten bereiken.
Nu we – op het moment van schrijven – net een oorlog hebben zien beginnen in Oekraïne en geweld op een grote schaal van dichtbij zien, vraag ik me af wat Jim’s gedachten hierbij zouden zijn geweest. In het bijzonder vanwege zijn liefde voor Rusland en diepe verbondenheid met de Oosters-orthodoxe Kerk. Bovendien was hij jarenlang secretaris van de Orthodox Peace Fellowship, samen met zijn vrouw Nancy. In een interview met hem in De Groene uit 2014 analyseert hij de situatie in Oekraïne haarscherp en legt de vinger op de zere plek: als het Westen internationaal recht schendt of zich met Oekraïne’s binnenlandse politiek bemoeit, wordt dat goed gepraat. Maar als Rusland datzelfde doet, kan dat alleen maar vanuit goed / kwaad retoriek uitgelegd worden. Het niet zien van de belangen en de positie van de ander plaveit de weg naar oorlog. Terwijl begrip de mogelijkheid tot een oplossing zonder geweld open houdt.
In ons gesprek vertelde Jim dat hij de uitspraak van Thomas Merton “the root of war is fear” nooit was vergeten. Angst voor het onbekende en angst voor de ander kan ons tot oorlog met elkaar brengen. Jim kwam steeds weer uit bij Jezus’ woorden: “Heb je vijanden lief”. Dagelijks baden Nancy en hij voor hun ‘vijanden’; de ander, degene die je niet direct begrijpt. En door dat stilstaan bij die vreemde, de onbekende, komt er ruimte voor begrip, liefde zelfs. En vindt haat geen vruchtbare grond om op te groeien. Zo kun je een activistisch leven leiden, zelfs als je de deur niet meer uit komt.
Verzoenend leven
Hiermee komt weer naar voren welk belang Jim hechtte aan contemplatie voor een gebalanceerd en actief, verzoenend leven. Zijn schrijven speelde daar een grote rol in. Hij hoopte hiermee mensen voor het voetlicht te brengen die een getuigenis gaven en zo anderen aan te moedigen tot een leven van liefde en compassie. Hij bereikte onder andere mij. Door het lezen van The Ladder of the Beatitudes groeide in mij een groot verlangen om met meer eenvoud te leven. Het maakte een blijvende en diepe indruk op mij. Praktisch leidde het ertoe dat ik mijn hele kamer rondging om stukje bij beetje zoveel mogelijk weg te doen wat ik niet nodig had. En het hielp me Jezus’ wijsheid op een nieuwe manier te begrijpen, waardoor prioriteiten voor mij persoonlijk duidelijker werden.
De laatste keer dat Jim Forest ons huis bezocht, was digitaal in 2020. Hij was aanwezig bij de presentatie van de Nederlandse vertaling van zijn biografie over Dorothy Day: Alles is Genade. Toen hij geïnterviewd werd, vroeg hij steeds Kate Hennessy naar haar mening en herinneringen; typerend voor hoe hij de ander graag ruimte gaf. En zijn typerende, luide lach, meestal volgend op een opmerking vol zelfspot, was meerdere keren te horen. Zijn nederige, zachtmoedige en liefdevolle houding werd ook benoemd op zijn begrafenis door Ben, zijn oudste zoon.
Met enige regelmaat kwam Jim Forest in de gesprekken aan tafel langs in het Noëlhuis. De afgelopen tijd met name doordat zijn gezondheid achteruit ging en we Facebookberichten van hem bespraken, waarin hij vertelde hoe het met hem ging – vaak vanuit een ziekenhuisbed. Berichten met altijd oog voor natuur, schoonheid en vreugde, zelfs toen hij fysiek voor veel uitdagingen stond. En op die manier herinneren ook wij Jim Forest, als een mens die zachtmoedig en met veel oog voor het kleine en simpele bleef zoeken naar vrede, vreugde en liefde.