Het woord ‘tiran’ roept misschien niet meteen een sterke reactie op, tenzij het wordt vervangen door het afgezaagde synoniem ‘dictator’. Dan gaan onze gedachten onmiddellijk naar [het beeld van] elke prominente figuur die een leidende rol heeft gespeeld of speelt in een autoritair (autocratisch) of totalitair regime. U zult het met me eens zijn dat dit etiket in de loop van de menselijke geschiedenis vooral op (politieke) leiders uit heden en verleden wordt geplakt om ze als berucht te bestempelen. Tegelijkertijd is het interessant om te beseffen dat niet alle historische of hedendaagse leiders met dit etiket worden bestempeld. Dus is het zo eenvoudig als het lijkt om iemand als tiran te bestempelen alleen op basis van hoe goed hij of zij voldoet aan de eisen van de definitie? Of is het een bepaald karakter/ gedragskenmerk dat in iedereen zit, niet alleen bij de bekende tirannen maar bij alle mensen? Hoewel het relatief eenvoudig lijkt om dit te begrijpen vanuit het mainstream perspectief, heeft het leven in het Noëlhuis mij een fascinerende maar genuanceerde perceptie gegeven van de realiteit met betrekking tot dit thema. Daarom kon ik het persoonlijk niet laten om me af te vragen wat het werkelijk betekent om tiran te zijn op het meest basale niveau.
Wie is een tiran?
Volgens het Merriam-Websters woordenboek wordt een tiran als volgt gedefinieerd: een absolute heerser die niet wordt beperkt door de wet of grondwet; een usurpator van soevereiniteit; een heerser die absolute macht uitoefent op onderdrukkende of brutale wijze; iemand die lijkt op een onderdrukkende heerser in het harde gebruik van gezag of macht.
Uit de bovenstaande definitie blijkt duidelijk dat een tiran ofwel iets te maken heeft met het hebben van een gezagspositie en het gebruik van macht over anderen, of op zijn minst het aannemen van de rol van autoriteit over anderen. Maar waar komt ‘gezag’ dan precies vandaan? Ik weet zeker dat u als lezer een lijst kunt bedenken van manieren waarop mensen macht of autoriteit verwerven om over anderen te heersen. Maar als we specifiek naar het menselijk ras kijken op het fundamentele niveau, al is ieder persoon ook een unieke schepping, dan zijn we allemaal gezegend door God met het meest kostbare, natuurlijke en onvervreemdbare geschenk dat bekend staat als de vrije wil of de vrijheid om keuzes te maken.
Ik ben gaan begrijpen dat deze gave van de vrije wil in essentie en idealiter gaat over de autoriteit om alleen en in vrijheid keuzes te maken over en/of voor jezelf alleen. Ik wil benadrukken dat juist deze vrijheid om morele keuzes te maken, de loop bepaalt van iemands leven. Als dat inderdaad het geval is, dan zijn onze morele keuzes onderworpen aan een morele standaard. Deze morele standaard wordt onveranderlijk door God bepaald, omdat moraliteit door God wordt vastgesteld. God geeft ons dus in wezen de autoriteit en de vrijheid om niet alleen morele keuzes te maken, maar ook om direct verantwoordelijk te zijn voor die morele keuzes. Als zodanig is iedereen die opzettelijk met deze autoriteit van God knoeit of deze op welke manier dan ook probeert te beïnvloeden een tiran; en evenzo is elke andere vorm van autoriteit naast de autoriteit die God geeft, een onvolmaakte nabootsing van het origineel. In de Bijbel zinspeelde Jezus Christus zelf herhaaldelijk op de autoriteit van God (in Mattheüs 21:23-27, Marcus 11:28-33, Lucas 20:2-8, Johannes 5:27) en hoe de andere vormen van autoriteit van de seculiere wereld alleen hiërarchie en rangen in de hand werken (in Mattheüs 20:25, Marcus 10:42 en Lucas 22:25). Dit gezegd hebbende is de vraag die in iemands gedachten kan opkomen, gezien de bovenstaande conclusie: Ben ik dan zelf een soort low-key tiran?
Ben ik een tiran?
Dit is een confronterende vraag. Ik laat het antwoord volledig over aan de lezer. Achteraf gezien zou het gemakkelijker zijn geweest om het label te accepteren als er geen sterke negatieve connotatie aan het woord verbonden was geweest. Maar gezien alles wat hierboven is gezegd, is er niemand die niet opzettelijk heeft geprobeerd om de vrije wil van een ander te verstoren door zijn eigen wil aan die persoon op te leggen. Het zit in ons ingebakken om te willen domineren, of we ons daar nu bewust van zijn of niet. Dit komt misschien omdat we altijd een mentaal beeld meedragen van het ideale archetype – of dat nu je eigen ik is of dat van een rolmodel – waar we andere mensen naar proberen te vormen. Persoonlijk geloof ik dat we een instinct hebben dat ons ertoe aanzet om te streven naar het ideaal dat we hebben van een veilige, comfortabele en geschikte ruimte (of dat nu fysiek of mentaal is).
Problemen ontstaan pas als we bereid zijn om tot het uiterste te gaan om de begrenzingen van onze eigen vrije wil te overschrijden om die van een ander op een immorele manier aan te tasten. Dus aan de ene kant worstelt de gemiddelde mens met dit verlangen om te domineren. Aan de andere kant is de overgrote meerderheid van de mensen ook geconditioneerd om gezag te zoeken en te verwerven buiten het gezag dat God in hen heeft gelegd.
Hoewel het een uitdaging is om met deze twee invloeden (en andere) te worstelen, geloof ik dat moraliteit de essentie is. Moraliteit is niet iets relatiefs. Het is objectief en absoluut in de zin dat het door God is ingesteld en dus boven menselijke gevoelens en vooroordelen staat. Daarom geloof ik dat een goed begrip en onderscheiding van moraliteit en het verband daarvan met vrije wil, helpt om door de verschillende neigingen heen te navigeren waarin we als tiran handelen ten opzichte van anderen.