Oké, laten we beginnen bij het begin. Waarom doe je mee met acties voor het klimaat?
Herman: “Ten eerste omdat er een heel groot probleem is, dat is voor veel mensen wel duidelijk: het klimaat gaat extreem kapot en daar krijgen we last van.”
Margriet: “Wij mensen neigen ernaar om ons alles toe te eigenen. Als we niet worden tegengehouden, nemen we alles wat we pakken kunnen. Dat doen we nu dus met de aarde. Op een gegeven moment krijgen we de rekening gepresenteerd, die ligt al klaar en komt bijna onze kant op. Die ‘pakken-wat-je-pakken-kunt-houding’ staat haaks op mijn geloof. Alles wat we krijgen moeten we delen. Toen ik betrokken was bij Time To Turn¹ werd ik erg geïnspireerd in hoe ik duurzaam kon leven. Ik stond in een emmer in de douche om het water op te vangen. Pas meer recent ben ik ook met klimaatactivisme bezig.”
Susan: “Ik ben me pas de laatste twee jaar met klimaat bezig gaan houden, maar heb het altijd wel belangrijk gevonden om goed om te gaan met de aarde. De aarde is niet van ons. Als je ergens te gast bent moet je geen rotzooi achterlaten. Nu zie ik het ook als meer urgent. Ik voer wel eens actie tegen kernwapens of rondom immigratiethema’s, maar ik had tot kort geleden nooit meegedaan aan klimaatacties. Nu lees ik er meer over. We gaan eerder dood aan overstromingen dan aan kernwapens, verdorie! Dat gevoel heb ik wel een beetje. Maar ik vind het wel belangrijk om verbanden te leggen met andere problemen.”
Margriet: “Door klimaatproblematiek neemt ook de ongelijkheid toe. Welvarende landen hebben veel meer mogelijkheden om zich voor te bereiden en problemen op te lossen, die kunnen zich meer veroorloven. Maar nu al moeten mensen uit armere gebieden huis en haard verlaten vanwege klimaatrampen.”
Herman: “Waarom ik specifiek actie voer en niet bijvoorbeeld alleen geen auto rijd, is omdat ik denk dat niet alles bij de consument ligt. Een probleem als dit moet je aanpakken bij de bron, het is niet alleen op te lossen door het goede geweten van consumenten, en zeker niet binnen tien jaar. Als er iets destructiefs op de markt is, zoals koelkasten met CFK’s of tabak, wordt dat vaak op een gegeven moment verboden, of mag er geen reclame meer voor gemaakt worden. Dat gebeurt nu ook al een beetje op het gebied van klimaat. Mensen willen minder reclame voor fossiele brandstoffen, investeringen worden teruggetrokken. Daar kan de overheid zich voor inzetten, maar burgers hebben daar ook invloed op. Als burger kun je ook gewoon naar een kolenmijn gaan en die stilleggen, zoals bijvoorbeeld bij Ende Gelände² gebeurt. Een kolenmijn die twee dagen wordt stilgelegd, dat is symbolisch, maar het is ook een stukje winstverlies voor de mijn. Het is heel direct. Je zorgt daarmee als groep burgers niet alleen voor een morele prikkel, maar ook voor een financiële prikkel.
Mijn christelijke geloof is ook een inspiratie: Jezus is een sterk voorbeeld van iemand die op zijn manier heel persoonlijk en direct in gesprek gaat met de machten die in zijn tijd spelen. Hij is niet alleen maar bezig met dat hij zelf mensen geen geweld aandoet, maar spreekt anderen er ook op aan. Net als de profeten in de Bijbel. Die kiezen ervoor om op een hele directe, vaak ook symbolische manier de confrontatie aan te gaan met de machthebbers.”
Hoe ziet goede klimaatactie er precies uit?
Margriet: “Het moet mensen verrassen, creatief zijn. Goede klimaatactie spreekt niet de angst van mensen aan, maar zorgt juist dat mensen zich veilig voelen en uitgenodigd worden te reflecteren over hoe het anders kan.”
Susan: “Het is belangrijk om alternatieven te laten zien, want mensen zijn bang om hun comfort op te geven.”
Herman: “Een klimaatactie is geslaagd als iedereen die erbij is geweest het gevoel heeft dat er iets moois is gebeurd. Dus ook de werknemers van de kolencentrale. Die bedenken misschien wel dat ze eigenlijk liever ander werk doen. Niemand moet het gevoel hebben dat het ‘wij’ tegen ‘zij’ is. Juist het gevoel creëren dat mensen samen op zoek zijn naar een betere oplossing, is belangrijk. Daar kunnen activisten veel in betekenen. Ik vind het bijvoorbeeld jammer als er gezichten bedekt worden, zowel bij activisten als bij de politie. Dat straalt angst en vijandigheid uit. Anonimiteit brengt mensen verder van elkaar weg. Christenen kunnen een belangrijke rol spelen in het promoten van actie voeren op de geweldloze manier van Jezus. Succesvolle bewegingen hebben vaak een vorm van spiritualiteit gehad, dat er wordt gevochten voor iets diepers, niet alleen tegen een specifiek bedrijf of specifieke mensen, maar samen op weg naar iets groters, iets belangrijks. Dat hoeft trouwens niet per se christelijk te zijn.”
Susan: “Het mooie van een actie zoals Code Rood³ is dat ze daar veel diverse mensen wisten te trekken. Het klimaat is niet alleen iets voor linkse hippies. Het is een brede groep, want het gaat iedereen aan. Het is indrukwekkend hoe honderden mensen die dat nog nooit gedaan hebben burgerlijk ongehoorzaam zijn, omdat ze vinden dat er iets moet veranderen. Dan is het dus gelukt om een veilige setting te creëren. Dat het ‘klimaat’ zo’n breed thema is, is aan de andere kant ook een lastig punt, want waar richt je je op? Een heel specifiek doel is vaak effectiever. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de acties van Fossil Free Culture⁴ dit jaar, die zich hebben gericht op een specifiek museum dat gesponsord werd door Shell. Dat was erg effectief.”
Herman: “Het gaat er ook om dat je iets zichtbaar maakt, bijvoorbeeld bij Ende Gelände: er wordt hier een eeuwenoud natuurgebied vernietigd voor een kolenmijn die straks uitgeput is en bijdraagt aan klimaatproblemen. Mensen worden er op gewezen: Waar zijn we eigenlijk mee bezig?”
Op deze manieren actie voeren doe je niet dagelijks. Heeft klimaatactie ook invloed op je dagelijks leven?
Herman: “Ik was al wel bezig met mijn eigen gedrag: ik eet geen vlees, ik vlieg niet, etc. Maar dat is nog sterker geworden. Als ik andere mensen er op aanspreek, moet ik mezelf zéker aanspreken.”
Margriet: “Ik vind de combinatie van in je eigen leven implementeren wat je denkt dat goed is en op groter niveau actie voeren belangrijk. Thuis doe ik bijvoorbeeld mijn best om geen eten weg te gooien.”
Susan: “Het is daarvoor volgens mij belangrijk om onderdeel te zijn van een gemeenschap. Praktisch kun je bijvoorbeeld een wasmachine delen. Maar ook moreel: je zet elkaar aan om duurzaam te leven. Maar ik doe ook iedere dag wel iets waarvan ik denk: ‘Oh dat moet ik eigenlijk niet doen.’”
Herman: “Ik ben ook wel hoopvoller geworden. Ik zie veel mensen die zich echt met hun hele hart inzetten voor het klimaat, er heel veel tijd in steken. Dat maakt dat ik denk dat we misschien de catastrofe nog kunnen beperken. Maar tegelijkertijd hoor ik ook juist hoeveel er allemaal mis gaat, en maak ik me zorgen. Het zorgt ervoor dat ik er serieus over nadenk dat mijn dochter als ze opgroeit te maken krijgt met heftige klimaatproblemen, of dat ik over twintig jaar misschien naar Zweden moet verhuizen omdat het hier onder water staat. Door activisme zie ik wel meer dat we niet machteloos zijn. Je kan soms denken dat je geen invloed hebt op politiek en grote bedrijven. Maar soms hebben kleine groepjes met veel doorzettingsvermogen veel invloed, en bereiken ze veel.”
Hoe zit het met actie voeren over andere onderwerpen? Klimaat is niet het enige probleem op de wereld.
Herman: “Ik denk dat veel dingen met elkaar verbonden zijn. De mensen die het meeste slachtoffer zijn van klimaatverandering, zijn dezelfde mensen die het meeste slachtoffer zijn van kernwapenproductie, wapenhandel, grenzen. Het zijn de arme mensen. Waarom ik nu veel aandacht op klimaat vestig is omdat het nu of nooit is. Er is nu nog net een grote verandering te maken, een mogelijkheid die er over vijftig jaar niet meer is.”
Mogen we vooral hoopvol zijn of is pessimisme realistischer?
Susan: “Doet het er wat toe? Ik heb geleerd van iemand die heel pessimistisch was dat ze juist daarom wél bleef strijden. Het is geen optie om op te geven, je eigen leven heeft dan geen zin meer. Ook al komt het water tot je neus, tóch blijven recyclen.”
Margriet: “Of mijn individuele handelen nut heeft, laat ik niet meewegen. Deels omdat ik niet kan meten hoeveel nut het heeft. Doordat ik met mijn emmer onder de douche stond, had ik invloed op mijn vrienden die daardoor ook iets gingen doen. Dat had ik nooit verwacht. Ik denk dat je niet zo met het effect bezig moet zijn, maar vaak heeft het dan toch effect op een manier of moment dat je het zelf niet ziet.”
Susan: “‘Vertrouw op God, maar zet je fiets op slot.’ Dat idee geldt in dit geval ook. Ik ben toch wel hoopvol, maar we moeten er wel aan werken.”
Margriet: “Ik denk dat we moeten leven vanuit het opstandingsverhaal. Eerst lijkt het mislukt, drie dagen lang duisternis, maar dan wordt het toch licht. We moeten ook nu in die drie dagen duisternis hoop houden en leven naar dat moment van licht. Tegen de klippen op geloven in een goede toekomst.”
Voetnoten:
1: Time To Turn was een netwerk van jonge mensen die vanuit hun geloof willen kiezen voor een rechtvaardige en duurzame levensstijl.
2: Ende Gelände is een Duitse beweging die door middel van burgerlijke ongehoorzaamheidsacties gericht op de fossiele brandstoffenindustrie, klimaatverandering wil beperken.
3: Code Rood is een Nederlandse beweging die strijdt tegen de fossiele brandstoffenindustrie door middel van massale burgerlijke ongehoorzaamheidsacties.
4: Fossil Free Culture is een collectief van kunstenaars en activisten die sponsoring door olie- en gasbedrijven van openbare culturele instellingen wil stoppen.